źródło: Pinterest

Z czasów studiów pamiętam definicję rodziny jako najważniejszej, podstawowej jednostki społecznej. Ale jest jeszcze inna definicja, gdzie rodzina określana jest swoistym systemem, rządzącym się swoimi prawami i regułami, w którym każdy element, czytaj członek rodziny, ma ściśle określoną rolę. Jakiekolwiek zaburzenia lub zachwiania w tym systemie powodują ogromne konsekwencje dla wszystkich jej członków.

A co może zachwiać systemem?

Chociażby chęć wyjścia jednego z członków z przyjętej roli. O jakich rolach tutaj mowa? Na pewno każdemu znane są takie role, jak rola: żony, matki, męża, ojca, dzieci, brata czy siostry. Dziś jednak opowiem o trochę innych rolach, o rolach występujących przede wszystkim w dysfunkcyjnych rodzinach.

Czym są dysfunkcyjne rodziny?

Mimo, że w przeświadczeniu wielu osób rodzina dysfunkcyjna to rodzina patologiczna, skrajnie nadużywająca alkoholu, narkotyków, środków odurzających czy też przemocy fizycznej, to jednak pod pojęciem dysfunkcyjności wg mnie kryje się dużo więcej. Do dysfunkcyjnych rodzin należą rodziny rozbite, rodziny, gdzie stosowana jest przemoc psychiczna i fizyczna, gdzie naruszane są intymne granice dziecka, gdzie występuje molestowanie i wykorzystywanie seksualne. To rodziny, gdzie nie obce jest wychowywanie poprzez bicie, klapsy, kary, krzyki, szantaże i wyzwiska, rodziny gdzie potrzeby dziecka są skrajnie zaniedbywane, a zachowania, takie jak: szarpanie, bicie się rodziców lub awantury są chlebem powszednim.

W tych rodzinach dzieci przyjmują określone role, dzięki którym system jest w stanie przetrwać. O jakich rolach mówię? Oto one:

Złote dziecko
Bohater
Dziecko maskotka
Czarna Owca
Kozioł Ofiarny
Dziecko we mgle

Świadomie nie łączę tutaj roli Złotego dziecka z Bohaterem rodzinnym oraz Czarnej Owcy z Kozłem Ofiarnym, gdyż z własnych obserwacji, ale zaznaczam, że to moje subiektywne zdanie, zauważyłam znaczące różnice między tymi rolami.

źródło: Pinterest

Złote dziecko

Od początku ma specjalne przywileje i więcej praw od innych dzieci. Faworyzowane najczęściej przez jednego z rodziców (tego, który jest lub przejawia cechy narcystyczne). Chwalone i podawane jako wzór do naśladowania.

Zadaniem Złotego dziecka jest całkowite poddanie się woli rodzica - bez zająknięcia musi ono płynąć ustalonym przez niego szlakiem w przeciwnym wypadku zostanie wykluczone z bycia ulubieńcem. Jego droga życiowa jest określona najczęściej przez niespełnione marzenia matki lub ojca. Nie ma więc tam miejsca na jakąkolwiek indywidualność czy szukanie odpowiedzi na pytania: kim jestem, czego pragnę, gdzie moja ścieżka życiowa.

Złote dziecko jest przykładem dla wszystkich. Wyrasta w środowisku wiary w swoją wyjątkowość i niepowtarzalność. Jednak kiedy dorośnie, świat może mu pokazać zupełnie inną stronę medalu. Mimo to Złote dziecko będzie robiło wszystko, by zachować pozory wyjątkowości.

Obserwując dorosłego już człowieka w tej roli zauważymy, że wciąż jest on uczepiony mamusinej spódnicy (lub tatowych spodni) - zależny, manipulowany i kontrolowany. Swoje decyzje często konsultuje z rodzicami starając się w dalszym ciągu utrzymać swoją pozycję.

Złote dziecko, tak naprawdę, do końca samo nie wie, kim jest. I nie ma w tym nic dziwnego, skoro już od małego było ono przygotowywane do tej roli. Nigdy nie pozwolono mu dorosnąć i stać się indywidualną jednostką, a wszelkie przejawy autonomii były skutecznie tłumione.

Jeśli mimo wszystko wydarzy się sytuacja, która spowoduje, że Złote dziecko zapragnie poznać i odzyskać siebie, to może się ono liczyć z ogromnym gniewem i atakiem skierowanym przeciwko swojej osobie. Wyjście z tej roli nigdy nie spotka się z aprobatą rodzica, co automatycznie wiązać się będzie z utratą wszelkich przywilejów.

źródło: Pinterest

Bohater

Rodzinny bohater, najczęściej najstarsze dziecko w rodzinie, czuje ogromną presję odpowiedzialności za wszystkich jej członków. Narzuca się mu niezliczoną ilość obowiązków, co przyjmuje z pokorą, zapominając o własnych potrzebach. Na swoje barki bierze odpowiedzialność za wszystkie potknięcia pozostałych członków rodziny. Jest on opiekunem nie tylko rodzeństwa, ale często także i jednego z rodziców, stając się jego powiernikiem i "dozgonnym sługą".

Bohater jest wizytówką rodziny, symbolem, że wszystko w rodzinie jest ok. Już od najmłodszych lat stawia sobie bardzo wysoko poprzeczkę stając się pracowitym perfekcjonistą, zorganizowanym i nastawionym na zadania.

Przeciążenie nadmiarem obowiązków przytłacza go na tyle mocno, iż nie znajduje on już na nic więcej czasu. Często przejmuje odpowiedzialność za innych starając się rozwiązać ich problemy, nawet jeśli są to problemy osób dorosłych.

Jest bardzo powściągliwy w okazywaniu uczuć, nie pozwala sobie na złość i wszelkie przejawy negatywnych emocji. Nosi w sobie jednak ogromne poczucie wstydu za całą rodzinę. Często porównuje się do innych czując się przy tym dużo gorszy i mniej wartościowy.

Jego życie to ciągły stres i napięcie, a wieczna kontrola daje mu złudne poczucie bezpieczeństwa.

Dziecko maskotka

Dziecko Maskotka potrafi wszystkich doprowadzić do łez podczas rodzinnego spotkania. To rodzinny błazen, którego domeną jest dowcip, wdzięk, lekkość, wesołość i optymizm. Każdą sytuację potrafi obrócić w żart. Gdziekolwiek się nie pojawi staje się „duszą towarzystwa”.

Dorosłe Dziecko maskotka uwielbia towarzystwo i jak każdy błazen potrzebuje publiki do podniesienie swojego poczucia wartości, nawet jeśli tą publiką są dzieci.

Głośny, gadatliwy wesołkowaty, absorbujący i natrętnie szukający uwagi wśród rozmówców, z trudem znosi przebywanie w zbyt poważnym czy powściągliwym towarzystwie, które nie daje mu szansy wykazania się.

Niestety, mimo własnego postrzegania siebie jako osoby uwielbianej, najczęściej jest odwrotnie. O ile przy nim wszyscy się śmieją, o tyle za jego plecami nikt nie traktuje go poważnie.Ludzie akceptują go w swoim otoczeniu jednak krótkotrwale, dlatego, między innymi, nie otrzymuje on zbyt wiele zaproszeń na imprezy towarzyskie.

Jakie jest naprawdę Dziecko maskotka?

Pod przykrywką wesołkowatości i dowcipkowatości jest pełen lęku, strachu i smutku. Niepewność i samotność to emocje, których nie chce czuć i do których nie chce dopuścić bez względu na wszystko, przykrywa je więc swoim błazeńskim zachowaniem mając nadzieję, że nikt nigdy ich nie zauważy.

źródło: Pinterest

Czarna owca

Któż z nas nie słyszał powiedzenia: „… to czarna owca tej rodziny”. Kimkolwiek by ta osoba nie była, kiedy słyszymy takie słowa, od razu doczepiamy do niej metki i raczej nie są one pozytywne. Z dystansem też podchodzimy do utrzymywania bliższych kontaktów z kimś takim.

Dlaczego?

Ponieważ Czarna owca to skupisko i zbiorowisko wszystkiego co najgorsze, to kłopoty, problemy i ryzyko, że zadając się z nią zostaniemy wciągnięci w jakieś bagno. Dlatego zachowując bezpieczny dystans chronimy siebie przed ewentualnymi kłopotami.

W rzeczywistości nikt tej osoby nie pytał, czy chce przyjąć taką rolę, a na kogoś musi spaść odpowiedzialność za wszystkie zło w domu rodzinnym. Ktoś musi być winny. Czarna owca to główny temat wszystkich rodzinnych spotkań. Przez swoje nieposłuszeństwo i niechęć do przystosowania się do schematów i rodzinnych reguł notorycznie łamie zasady panujące w domu. Już od najmłodszych lat stwarza kłopoty popadając w coraz to większe tarapaty. W życiu i relacjach społecznych ciężko jej nawiązać zdrową relację czy stworzyć trwały związek. Często na niej skupia się cała uwaga rodziny, odciągając ich tym samym od prawdziwego problemu. Jeśli w domu była stosowana jakakolwiek forma przemocy to właśnie Czarna owca dostaje najbardziej po głowie.

Jednak to ona jako pierwsza dostrzega dysfunkcyjność rodziny.

Pod powierzchnią buntownika, Czarna owca, to często osoba szukająca aprobaty i akceptacji. Wiecznie niedoceniana zrobi wszystko, by przyciągnąć uwagę tych, na których jej zależy, czasem w zupełnie nieodpowiedni sposób, a nie uzyskawszy oczekiwanego efektu przeskakuje z jednej skrajności w drugą. Pełna złości, gniewu, poczucia niesprawiedliwości, opuszczenia, odrzucenia i braku akceptacji stara się udowodnić wszystkim, że jest coś warta. Usilnie, latami, poszukuje odpowiedzi na pytanie, co jest właściwe i co powinna zrobić, by zasłużyć na uznanie czy miłość.

O ile pewne cechy łączą Kozła ofiarnego z Czarną owca o tyle są także rzeczy, które ich dzielą.

Kozioł ofiarny

Kozioł ofiarny jako dziecko to często bardzo słaby uczeń, idący ścieżka najmniejszego oporu. Wagarujący i unikający odpowiedzialności. Wpływający destrukcyjnie na grupę lub klasę. Brak mu motywacji i chęci.

W życiu nawiązuję relacje z osobami zbliżonymi do siebie, są to jednak najczęściej powierzchowne kontakty. Wszystkich wokół oskarża o swoją sytuację i obwinia za wydarzenia życiowe. Świat i życie postrzega jako niesprawiedliwe i każdego dnia wyrusza na nierówną walkę z nimi, w której niestety zawsze przegrywa. Łatwo wpada w gniew, rozdrażnienie czy rozżalenie. Jest przepełniony złością i jedyną drogę, jaką znajduje na wyrażenie tej emocji to zachowania autodestrukcyjne, raniące i niszczące docelowo samego siebie: bójki, samookaleczenia, agresja czy prostytucja.

Dziecko we mgle, Dziecko niewidzialne

Zagubione, ciche, często chwalone już od najmłodszych lat jako te, które potrafi się same sobą zająć. Unika kłopotów, kontaktów z ludźmi czy rówieśnikami. Żyje w swoim świecie, w izolacji od wszystkich, a zachowaniem stara się nie zwracać na siebie uwagę.

Jednak mimo przyjętej pozy niewidzialności wewnątrz takiego dziecka toczy się nieprzerwana walka, walka emocji: złości, agresji, wściekłości, bezsilności, smutku i żalu. Czuje się bezwartościowe, niegodne uwagi i osamotnione. Z jednej strony unika kontaktów z innymi, z drugiej zaś tęskni za tym, by być zauważone. Zdarza się nawet, że aby zwrócić uwagę któregoś z rodziców zaczyna notorycznie chorować odnajdując w tym sposób na otrzymanie potrzebnego zainteresowania.

Na zewnątrz postrzegane jako samotnik stroniący od towarzystwa, często z nadwagą lub niedowagą, zamknięte w sobie, unikające wszelkich sytuacji konfliktowych. Często myśli o sobie, że najlepiej byłoby, gdyby przestało istnieć, rozpatrując tym samym różne formy samobójstwa.

Powyżej wymienione role nie występują w czystej formie,

częściej są mieszanką kilku z nich z przeważającymi elementami jednej. Nadane i raz przyjęte raz rzadko podlegają zmianie. Utrzymanie ich jest bardzo ważne dla zachowania "równowagi" systemu rodzinnego, a jakikolwiek przejaw ingerencji czy chęci zmiany spotyka się najczęściej z dużym oporem i brakiem poparcia.

Istnieją jednak sytuacje, kiedy poprzez działania czy podjęte decyzje któregoś z członków rola w rodzinie ulegnie zmianie. Przykładem może być tu sytuacja, gdy osoba będąca dotychczas np. w roli Dziecka we mgle poprzez terapię zacznie odzyskiwać własną tożsamość, nabierać pewności siebie i poczucia własnej wartości. Zmiana taka nie będzie jednak tym, czego system rodzinny oczekuje, jeśli więc taka osoba liczy na akceptację i poklepanie po plecach to jest w ogromnym błędzie.

Dążeniem członków systemu jest sprowadzenie tej osoby do starej roli, a jeśli się to nie powiedzie, jej rola zostanie narzucona komuś innemu, a ona wykluczona z systemu.

Wyjście z określonej roli nie jest proste, ale nie jest też niemożliwe. I mimo, że wymaga wiele wysiłku, a czasem nawet odcięcia się od systemu rodzinnego, to jednak warte jest zachodu.

Odzyskanie siebie i życie swoim życiem to najwyższy wymiar szczęścia, jaki może doświadczyć człowiek.

Cudownego dnia!